Güneydoğu Anadolu Bölgesi Şanlıurfa Manileri

Koyınlar kuzliyanda
Yaralar sızliyanda
Ben seni nerde bulım
Göynım arzuliyanda
Bu dörtlüğün ayaklı ve cinaslı olmaması ve her mısranın aynı güçte olmaması zaten dikkati çekmektedir.
Urfa’da söylenen mani ve hoyratların özelliği 6 mısradan oluşanlarının da varlığıdır.

Kara beni
Üzınde kara beni
Ataş beni yahmazdı
Yahtı bir kara beni

Gece gündüz yanarım
Yatırın kara beni
Kara gözler
Humardır kara gözler

Yar biye güman etmiş
Taha da kara gizler
Gemim deryada kaldı
Kaptanı kara gözler

Urfa mani ve hoyratlarının konuları ise aşk gurbet yiğitlik alay ölüm evlenme hikmet özlem ve doğadır. Bu konular her manide ve hoyratta değişik açılardan işlenir. Hoyrat ve mani okuyanların (söyleyenlerin değil) repertuarları oldukça geniştir.
Mani ve hoyratların daha önce belirtildiği üzere belki bir makamı yoktur. Fakat bazı hoyratlar bazı makamlara yakışmalarından bir alışkanlıkla mesnevi isfahan nevruz beşiri gibi aynı makamlarla okunmaktadır. Hoyrat ve mani icrası yüksek ve yanık bir sesle yapılır.
Özellikle şehrin güneyinde meydana gelen gecekondulaşma olayından önce var olan mağaralarda kesmelerde Ehber’de Merkefe’de bahar aylarında hoyrat eksik olmazdı. Zaman zaman mağaradan mağaraya hoyratla seslenilir mağaradan mağaraya mesaj iletilirdi. Söz gelimi tuz isteme birini çağırma çiğköfte veya peynirli helva isteme gönderme gibi haberleşmeler hoyrat aracılığıyla yapılırdı. Bir tuz isteme hoyratı:

Yaz yolla
Bahar yolla yaz yolla
Çiğ köfte hamur oldı
Kardaş bize duz yolla
Aynı hoyratın;
Yaz yolla
Bahar yolla yaz yolla
Kebap yandı köz oldı
Kardaş bize duz yolla
biçiminde bir varyantı da vardır.

Urfa hoyrat ve manilerinin üzerine yapılan tartışmalardan biri de yazıya nasıl geçirileceğidir. Akademik çevreler ulusal kültürün bütünlüğü için bunların normal Türkçeyle yazıya geçirilmesini istemektedir. Ancak bir kültür mozayiğinin apayrı bir rengi olan Urfa ağzının unutulmasına ve ölümüne göz göre göre razı olmak anlamına gelen bu yöntemi kabullenmek bize kelimenin tam manasıyla “giran” gelmektedir.
İşte size birkaç özgün örnek:

Nahana mı
Yarpız mı nahana mı
Heste heberi geldı
Esseh mı mahana mı

Sürme göze
Yakışır sürme göze
Sürmeye mabal attım
Aman ha sürme göze

Rahtı bıdır
Çiftemin rahtı bıdır
Gettiy amma gelmediy
Ayrılıh vahtı bıdır

Mert nerde
Namert nerde mert nerde
Namerdı bi yana koy
Mühbe olmayın merde

Suyı tasla aşladım
Dövmelere başladım
Kapıdan sesi geldı
Tıtremağa başladım

Kınıfıriy has mıdır
Sahsı mıdır taş mıdır
Dar yere düştım bögın
Keder mıdır yas mıdır

Çapıtta durır bastıh
Onbeş yaşına bastıh
Her gişiye varmanıh
Biz Kur’an’a el bastıh

Aya damlar
Yaldızlar aya damlar
Seher üzını açtı
Sebbehtir ay adamlar

Ağam benim
Birdımış ağam benim
Benim mehle şeniğim
Derdim dağdağam benim

Maşarayda ne’ne var
Sözleriyde me’na var
Eliyden çoh çekmişem
Üz astiy gene ne var

Yazı benim
Hat benim yazı benim
Ardımdan ağlamayın
Bı kara yazı benim

Bağlarında mayana
Suyı verdim o yana
Demirden ürek ister
Bı sözıme dayana

Al alma dörd olaydı
Yiyene derd olaydı
Bı almanın sehebi
Sözine merd olaydı

Kişe tavuğım kişe
Başıya bitler düşe
Fransız kuyu eşmiş
İnşallah gendi düşe

Kulıyam
Kurbanıyam kulıyam
Mevlam kulım demezse
Ya ben kimin kulıyam

Altın tasın kenarı
İçine kırdım narı
Tuttım ecele verdin
Sırma buyıhlı yarı

Alma yanı
Kızarmış alma yanı
Nasıl kebre koyarlar
Mırazın almayanı

Bala ben
Düştim haldan hala ben
Çöp yığdım yuva yaptım
Uçurmadım bala ben

Uyah geldim
Yatmadım uyah geldim
Ömür der bin yaşadım
Göyil der bayah geldim

Ağlama naçar ağlama
Gündür geçer ağlama
Bı kapi örten Mevlam
Bi gün açar ağlama

Aldadi
Dünya bizi aldadi
Altında bi tas zéher
Üsti verir bal dadı

Her ayından
er yılın her ayından
Günde bi ker düşer
Ümrımın serayından

Gamda gül
Gamda bülbül gamda gül
Nadanlar her gün güler
İgıd isey gamda gül

Bahçada yeşil hiyar
Boyı boyıma uyar
Ben dedim gizli sevim
El arıftır tez duyar

Urfa’da inci tutar
Dolanır genci tutar
Bi can bi canı sevse
Alemi sancı tutar

Kınıfır ezenım yoh
Taslara süzenim yoh
Yıhılsın babam evi
İçinde gezenım yoh

Dam üstinde fotraf
Gelin kızlar otırah
Otırmahtan ne çıhar
Gelin olah kurtılah

Ağ çuha kara çuha
Çuhanın dibi yuha
Ne söledim huylandi
Vay benim gözüm çıha

Bahçıya serdim halı
Boyı kınıfır dalı
Gören maşallah desin
Kimin var bele yarı

Gör bı dağın başını
Topla çağıl daşını
Ele bi öksemişem
Kaynımın kardaşını

Ay doğar bedir
Allah Bı sevda nedir
Allah Ya yara bi merhamet
Ya biye sabır Allah

Beyaz ağıl balıyam
Kardaş ben Urfalıyam
Canım çıhsa vazgeçmem
O yara sevdalıyam